راهنمای مراقبت های دوران بارداری

مراقبت های دوران بارداری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده به صورتی که می‌توان گفت رعایت اصولی آن، سلامت مادر و نوزاد را در این دوره تضمین می‌کند. در نتیجه با انجام مراقبت‌ها و معاینت‌های دوران بارداری بروز خطرات در این دوره را می‌توان به حداقل رساند. دوره حاملگی به 3 بخش دوره سه ماهه اول، دوره سه ماهه دوم و دوره سه ماه سوم تفسیم شده که در ادامه مراقبت‌های مربوط به هر دوره را بررسی می‌کنیم. برای اینکه بدانید در دوران بارداری چه اتفاقاتی برای بدن شما می‌افتد و چه مراقبت‌‌هایی لازم است با ما همراه باشید.

داشتن تغذیه مناسب در دوران بارداری یکی از مهمم‌ترین مراقبت های دوران بارداری به شمار می‌رود. با داشتن رژیم غذایی صحیح می‌توانید نیازهای بدن خود را برای شکل‌گیری بدن و برآورده کردن نیازهای نوزاد برطرف کنید. به همین دلیل، باید در دوران بارداری رژیم غذایی سرشار از املاح معدنی و ویتامین داشت.

بانوان برای انجام مراقبت های دوران بارداری، روزانه باید حدود 350 الی 450 کالری بیشتر از فرد معمولی دریافت نمایند. توصیه می‌شود که خانم‌های بارداری تا جای ممکن از مصرف تنقلاتی همچون پفک و چیپس و نوشیدن نوشابه‌های که مواد قندی دارند بپرهیزند و بیشتر میوه‌جات، حبوبات، سبزیجات، پروتئین‌ و غلات مصرف کنند.

مصرف مواد پروتئینی کمک شایانی به رشد بافت‌های بدن و اندام‌های نوزاد می‌کند. پروتئین یکی از ضروری‌ترین و مهمترین مواد مورد نیاز برای شکل‌ گرفتن مغز جنین می‌باشد. همچنین پروتئین بر روی رشد رحم و پستان‌های مادر هم به شدت موثر است. بانوان برای انجام مراقبت های دوران بارداری باید 70 الی 100 گرم پروتئین در روز نیاز مصرف کنند. بهترین مواد غذایی و منابع برای تامین پروتئین عبارتند از:

• گوشت مرغ
• گوشت قرمز بدون چربی
• ماهی
• کره بادام زمینی
• آجیل
• حبوبات
• پنیر

کلسیم بر روی رشد استخوان‌های جنین موثر بوده و علاوه بر آن میزان مصرف مایعات را در بدن تنظیم می‌کند. بانوان برای انجام مراقبت های دوران بارداری باید 1000میلی‌گرم کلسیم در روز مصرف کنند. نیاز دارد. بهترین مواد غذایی و منابع برای تامین کلسیم عبارتند از:

• سبزیجاتی که برگ‌های سبز تیره دارند
• غذاهای دریایی
• شیر
• پنیر
• ماست

مصرف اسید فولیک مانع مبتلا شدن به نقص لوله عصبی می‌شود. این عارضه یک نوع نقص مادرزادی بوده که روی نخاع و مغز نوزاد موثر است. بانوان برای رعایت مراقبت های دوران بارداری به 600 الی 800 میکروگرم اسید فولیک در روز نیاز دارند. بهترین مواد غذایی و منابع برای تامین اسید فولیک عبارتند از:

• آجیل
• جگر
• حبوبات خشک
• کره بادام زمینی
• تخم مرغ
• سبزیجاتی که برگ سبز تیره دارند مثل اسفناج و کلم بروکلی
• زرده تخم مرغ
• موز
• گوجه فرنگی

مصرف آهن همراه با آب، پتاسیم و سدیم جریان خون را افزایش داده و اکسیژن‌رسانی را به جنین بهبود می‌بخشد. بانوان برای انجام مراقبت های دوران بارداری به 27 میلی‌گرم آهن در روز نیاز دارند. مصرف ویتامین سی با آهن به صورت همزمان باعث افزایش جذب آن می‌شود. بهترین مواد غذایی و منابع برای تامین آهن عبارتند از:

• سبزیجاتی که برگ سبز تیره دارند
• نان یا غلات غنی شده
• مرکبات
• تخم مرغ
• گوشت گاو
• مرغ بدون چربی

علاوه بر موارد ذکر شده، در دوران بارداری باید ویتامین‌های گروه B، کولین و نمک نیز مصرف کرد. همچنین بانوان باردار برای انجام مراقبت های دوران بارداری بهتر است حداقل 8 لیوان آب در روز بنوشند.

ورزش در دوران بارداری موجب پایین آمدن سطح کورتیزول و بالا رفتن سطح سروتونین می‌شود. هورمون سروتونین، یک نوع انتقال دهنده عصبی بوده که بر روی روحیه و ادراک عمومی به صورت مثبتی موثر است. به همین دلیل ورزش کردن در دوران بارداری برای انجام مراقبت های دوران بارداری می‌تواند به صورت چشمگیری افسردگی را کاهش داد.

علاوه بر آن، کورتیزول یکی از گلوکوکورتیکوئید هایی بوده که در بدن انسان وجود دارد و به هورمون استرس معروف است، به همین دلیل اثرات مخربی برای بدن دارد. توجه داشته باشید که برای ورزش‌ کردن در دوران بارداری، باید با پزشک خود مشورت نمایید و تحت نظر ورزش کنید.

مهم‌ترین فواید ورزش در دوران بارداری عبارتند از:

• بهبود مشکلاتی همچون درد لگن و کمر درد
• بهبود وضعیت روحی
• کمک به کنترل وزن
• کاهش احتمال مبتلا شدن به فشار خون بارداری
• کاهش احتمال مبتلا شدن به دیابت بارداری

بهترین و مناسبترین ورزش‌ها برای بانوان باردار برای انجام مراقبت های دوران بارداری عبارتند از:

• یوگای حاملگی
• شنا
• پیاده‌روی
• دوچرخه ثابت
• کگل

کم‌خوابی و نداشتن استراحت کافی بر روی قابلیت‌های فیزیکی بدن و ذهنی و فیزیکی تأثیر منفی می‌گذارد. بر اساس تحقیقات انجام شده در این زمینه می‌توان گفت که داشتن استراحت و خواب کافی تاثیراتی بر روی بدن دارد که عبارتند از:

• کاهش استرس
• تنظیم هورمون‌ها
• کنترل وزن
• تنظیم فشار خون
• بهبود خلق و خو

توصیه می‌شود که خانم‌ها در دوران بارداری برای انجام مراقبت های دوران بارداری حداقل 8 ساعت در طول شب بخوابند و بین 1 تا 2 ساعت در میانه روز استراحت کنند. همچنین باید ساعات خواب منظمی داشت تا کیفیت خواب افزایش پیدا کند. مناسب ترین وضعیت برای خوابیدن در دوران بارداری عبارتند از:

• گذاشتن بالش دربین پاها
• خوابیدن به پهلوها (مخصوصا پهلوی چپ)
• گذاشتن بالش اضافی زیر سر برای بالا نگه‌داشتن سر و شانه‌ها
• خم کردن زانوها
• اجتناب از خوابیدن روی شکم و یا پشت
• گذاشتن بالش کوچک زیر شکم

ماساژ در دوران بارداری به دلایل زیر می‌تواند برای بدن بسیار مفید باشد:

• بهبود کیفیت خواب
• کاهش کمر درد و درد لگن
• رفع گرفتگی‌های عضلانی
• از بین بردن استرس

برای پیشگیری از به وجود آمدن هرگونه خطرات احتمالی و رعایت درست مراقبت های دوران بارداری، باید هنگام ماساژ به نکات زیر توجه داشته باشید:

• نگرفتن ماساژ در صورت وجود احتمال وضع حمل زودهنگام یا سقط جنین
• نگرفتن ماساژ در صورت داشتن شرایطی همچون تهوع و استفراغ و تهوع
• نگرفتن ماساژ در 3 ماه اول بارداری
• مناسبترین زمان برای ماساژ 3 ماه دو حاملگی است.
• ماساژ بارداری در 3 ماه آخر بارداری، در صورت تایید پزشک متخصص منعی ندارد.
• مطمئن شدن از رعایت بهداشت توسط فرد ماساژ دهند
• به هیچ عنوان، شکم را ماساژ ندهید.
• روی شکم دراز نکشید.
• استفاده نکردن از روغن‌های معطر
• استفاده نکردن از صندلی‌های مخصوص ماساژ
• بعد از ماساژ کمی استراحت کنید و فورا از جای خود بلند نشوید.
• در صورت احساس درد یا هرگونه ناراحتی، بلافاصله، ماساژ را متوقف کنید.
• برای اطمینان کامل در مورد ماساژ با پزشک خود مشورت کنید.

تمام شرایط جسمی، روحی و اجتماعی مادر برای داشتن نوزادی سالم، پیش از لقاح برای انجام مراقبت های دوران بارداری باید مورد بررسی قرار بگید. برخی از این شرایط عبارتند از:

• برنامه ریزی برای قطع روش‌های جلوگیری
• غربالگری و درمان بیماری‌های عفونی
• بررسی داروهای مصرفی
• ایمن سازی و واکسیناسیونی
• وزن سالم

همچنین باید برخی از بیماری‌های مزمن را نیز در دوران بارداری کنترل کرد که عبارتند از:

• فشارخون
• دیابت
• اسم
• تیروئید
• سل
• سابقه بیماری‌های جنسی
• اختلالات روانی مخصوصا اضطراب و افسردگی
• اختلالات تشنجی
• بیماری‌های ژنتیکی
• چاقی

دلایل مختلفی موجب خونریزی در دوران بارداری می‌شود. معمولا وقتی که فرد باردار در 3 ماه اول دچار خونریزی شود، دلیل آن جمع شدن خون و جفت جنین بوده که در برخی مواقع ممکن است باعث سقط شدن جنین شود. توجه داشته باشید در بعضی مواقع ممکن است با برای انجام مراقبت های دوران بارداری، داشتن استراحت کافی و مصرف داروها، بارداری را حفظ کرد و مانع سقط شد. سایز دلایل خونریزی بانوان در دوران بارداری عبارتند از

• بارداری خارج از رحم
• بیماری های دهانه رحم
• عفونت رحم
• لانه گزینی

نظرهای مختلفی در مورد مجاز بودن رنگ کردن کردن موها در دوران بارداری وجود دارد. بر اساس مطالعات انجام شده می‌توان گفت، مواد شیمیایی که در رنگ مو وجود دارد به اندازه‌ای خطرناک و سمی نیستند که آسیبی به جنین وارد کنند. در حقیقت، مقدار کمی از این موراد در طی فرآیند رنگ مو به پوست جذب می‌شود، در نتیجه به جنین آسیبی وارد نمی‌شود. با این وجود توجه داشته باشید تنفس بخاری که از رنگ مو حاصل می‌شود امکان دارد برای مادر مضر باشد. به همین دلیل برای پیشگیری از عوارض احتمالی به نکات زیر توجه داشته باشید:

• موها را در مکانی رنگ کنید که جریان هوای مناسب و تهویه مطبوعی داشته باشد.
• در 3 ماهه نخست و 2 هفته آخر بارداری از رنگ کردن موها بپرهیزید
• رنگ را بیش از حد توصیه شده روی موها باقی نگذارید

واکسن‌هایی که بانوان باردار در دوران حاملگی دریافت می‌کند، نقش موثری بر روی سلامت مادر و نوزاد دارد و یکی از مهم‌ترین عوامل مراقبت های دوران بارداری به شمار می‌ورد. مناسبترین زمان برای انجام واکسیناسیون پیش از دوران بارداری می‌باشد، چون بعضی از این واکسن‌ها را نمی‌توان در دوران بارداری استفاده کرد که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• واکسن هپاتیت آ
• سرخک
• سرخچه
• آبله مرغان
• فلج اطفال

واکسن‌هایی که هیچ خطری برای مادر و نوزاد ندارد و می‌توان آن‌ها را در دوران بارداری استفاده کرد عبارتند از:

• دیفتری
• هپاتیت بی
• واکسن آنفولانزا

توجه داشته باشید که اگر واکسیناسیون بانوان باردار کامل نشده باید، حتما باید در دوره حاملگی (به خصوص در 3 ماهه دوم و سوم) واکسیناسیون را کامل کنند.

بر اساس تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده است می‌توان گفت ممنوعیتی برای استفاده از موبایل در این دوران پیدا نشده است. با این وجود توجه داشته باشید که برای انجام مراقبت های دوران بارداری و جلوگیری از به وجود آمدن مشکلات احتمالی برای نوزاد نباید به صورت مداوم از تلفن همراه استفاده کرد و باید احتیاط کرد.

امکان دارد بعضی از بانوان در دوران حاملگی خود به برخی از مواد حساسیت داشته باشند، این امر باعث به وجود آمدن آلرژی می‌شود. بهترین روش برای جلوگیری از آلرژی، پیدا کردن موادی که به آن حساسیت دارید می‌باشد تا از آن‌ها دوری کنید و مراقبت های دوران بارداری را رعایت نمایید. علاوه بر آن برای بهبود سریع‌تر آلرژی باید استراحت کافی داشته باشید و توصیه می‌شود در این شرایط مرتب استحمام کنید و از سرم شستشو نمکی استفاده کنید.

مراقبت های دوران بارداری مخصوصا در 3 ماه اول بسیار مهم است. در کل دوره حاملگی را می‌توان به 3 دوره سه ماهه اول، سه ماهه دوم و سه ماهه سوم تقسیم کرد.

مراقبت‌های 3 ماه نخست بارداری از زمانی که آزمایش بتا HCG مثبت می‌شود شروع شده و تا 14 هفته بارداری ادامه دارد. بعد از اینکه آزمایش بتا HCG مثبت شد باید برای سونوگرافی و بررسی به متخصص زنان و زایمان مراجعه کرد تا مشخص شود بارداری داخل رحم اتفاق افتاده و یا خارج از رحم.

وقتی مطمئن شدید که بارداری درون رحم است، هفته 7 بارداری باید با سونوگرافی قلب جنین بررسی شود. اگر قلب جنین به طور کامل تشکیل شده باشد، باید توسط متخصص زنان و زایمان آزمایش‌های روتین بارداری تجویز گردد. این آزمایش‌ها عبارتند از:

• آزمایش تیروئید
• آزمایش دیابت
• آزمایش گروه خون

بعد از انجام این آزمایش‌ها، در هفته 12 بارداری باید سونوگرافی NT انجام، چک و بررسی گردد. در حقیقت در سونوگرافی NT چین پشت گردن جنین مورد بررسی قرار گرفته تا مشخص گردد که جنین به برخی از آنومالی‌ها مبتلا می‌باشد یا خیر. آزمایش غربالگری سه ماهه اول به صورت همزمان با این سونوگرافی انجام می‌شود. در حقیقت آزمایش غربالگری نوعی از آزمایش خون بوده که معروف به آزمایش غربالگری سه ماهه اول است.

مراقبت های دوران بارداری 3 ماه دوم از انتهای 14 هفته شروع شده تا هفته 28 بارداری ادامه پیدا می‌کند. در دوره 3 ماهه دوم بارداری باید در زمان 16 تا 19 هفته بارداری آزمایش غربالگری سه ماهه دوم انجام شود. این آزمایش غربالگری سه ماهه دوم شامل غربالگری چهارگانه است و بعد از انجام سونوگرافی باید آزمایش خون از فرد گرفته شود.

لازم به ذکر است که در هفته 16 تا 19 باید از لحاظ احتمال زایمان زودرس در سنین بالای حاملگی، طول دهانه رحم بررسی شود. در هفته 18 تا 20 باید سونوگرافی آنومالی انجام شود که اسکن کلی جنین را شامل می‌شود و به مشخص شدن تعدادی از آنومالی‌ها کمک می‌کند. علاوه بر آن در این هفته، سونوگرافی آنومالی انجام شده تا طول دهانه رحم بررسی شود.

برای اکثر بانوان، دوره سه ماهه سوم بارداری ممکن است دوره آسترس‌زایی باشد. این دوره از هفته 28 شروع شده و تا هفتم 40 ادامه پیدا می‌کند. در هفته 28 بارداری، فرد برای انجام مراقبت های دوران بارداری باید آزمایش‌های مخصوصی زیر را انجام دهد که عبارتند از:

• آزمایش خون
• آزمایش پودر قند
• آزمایش ادرار یا کشت ادرار
• تست های کبدی

در حقیقت این آزمایش‌ها مشخص می‌کند که فرد باردار احتمال ابتلا به بیماری دیابت و یا نیاز به مراقبت های دوران بارداری خاصی دارد یا خیر. علاوه بر آن اگر فرد باردار گروه خونی منفی داشته باشد و گروه خونی همسر او مثبت باشد، حتما باید آمپول روگام را در هفته 28 تا 32 تزریق کند. در هفته 35 بارداری نیز برای انجام مراقبت های دوران بارداری یک سونوگرافی انجام شده تا وزن جنین و پوزیشن سر جنین را بررسی کرده تا نوع زایمان مشخص شود.

در این دوره توجه به وزن گیری جنین بسیار مهم است. در بعضی مواقع ممکن است جنین وزن قابل قبول و خوبی پیدا نکند و به اندازه کافی رشد نکرده باشد. این موضوع باید توسط متخصص زنان و زایمان بررسی گردد.

توجه داشت باشید جنین در مواقعی که مادر به بیماری دیابت مبتلا است بیش از اندازه رشد می‌کند، در نتیجه ممکن است جنین درون شکم مدفوع کرده و باعث خفگی او شود و برای مادر و جنین مشکل ایجاد کند. به همین دلیل 3 ماه سوم بارداری بسیار دوره مهمی بوده و باید چکاپ دوره‌ای و مراقبت های دوران بارداری را با دقت بیشتری انجام داد.

فرد باردار از وقتی که فهمید باردار است تا هفته 32 بارداری باید هر ماه، از هفته 32 تا 36 هر 2 هفته یکبار و از هفته 36 تا 40 هر هفته یکبار تحت معاینات پزشکی باشد تا مراقبت های دوران بارداری را به خوبی انجام دهد. با این وجود می‌توان گفت که شرایط فرد بر روی تعداد مراجعات پزشکی فرد موثر است، اگر فرد باردار سابقه ابتلا به بیماری‌هایی همچون دیابت، فشارخون و یا سایر بیماری‌های زمینه‌ای دارد امکان دارد زودتر به مراقبت‌های پزشکی نیاز داشته باشد.

مهم‌ترین دلیل بروز افسردگی، تغییر و تحولات هورمونی ناشی از بارداری بوده که لین تغییرات هورمونی، به صورت چشمگیری بر روی عملکرد مغز موثر بوده و باعث افزایش استرس فرد می‌شود. عواملی که باعث تشدید این مشکل می‌شود عبارتند از:

• شرایط پیچیده حاملگی
• نگرانی از سلامت جنین
• تغییرات فیزیکی مادر

افسردگی در بارداری با نشانه‌هایی همراه است که اصلی‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• اختلال در خواب
• تداوم احساس غم و اندوه
• عدم تمرکز
• کاهش لذت از امور شادی بخش
• بی‌علاقگی به انجام فعالیت‌های روزمره
• وسواس فکری
• اختلال در تغذیه
• اضطراب
• اختلال در برقراری ارتباط ارزشمند با سایرین

از اصلی‌ترین مواردی که افسردگی فرد باردار را تحریک می‌کند می‌توان به موراد زیر اشاره کرد:

• سابقه تجربیات ناخوشایندی نظیر جدایی، مرگ یا خشونت
• رویارویی با عوامل استرس‌زای محیطی
• سابقه ژنتیکی
• سابقه سقط جنین
• درمان ناباروری

افسردگی در بارداری با عوارضی همراه است که شایع‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• اختلال در رشد عصبی و فیزیکی جنین
• اختلالات روحی جنین
• احتمال خودکشی
• زایمان زودرس

با انجام مراقبت های دوران بارداری تا حد زیادی می‌توان از بروز افسردگی جلوگیری کرد. برای مقابله کرده با عوارض ذکر شده ناشی از بارداری می‌توان از روش‌های زیر کمک گرفت:

• انجام فعالیت‌های هنری مورد علاقه و مناسب با وضعیت جسمی و روحی
• انجام فعالیت‌های سازنده مناسب با وضعیت جسمی و روحی
• استراحت و خواب کافی
• انجام بعضی تمرینات ورزشی
• ماساژ

در این مقاله مراقبت‌های لازم را در دوره‌های مختلف بارداری از قبیل داشتن تغذیه و انجام ورزش‌های مناسب بررسی کردیم. توجه داشته باشید که مراقبت های دوران بارداری فقط به سبک زندگی و غذا محدود نمی‌شود و ممکن است در این زمان حساسیت‌های متعددی سلامت مادر و جنین را نیز تهدید کند که باید به آن‌ها توجه داشت. امیدواریم که این مطلب برای شما مفید بوده باشد.