راهنمای کامل مراقبت های قبل از بارداری

همانطور که می‌دانید بچه‌دار شدن یک اقدام مهم و بزرگ است. در صورتی که برای بچه‌دار شدن تصمیم جدی دارید باید به مراقبت های قبل از بارداری توجه ویژه‌ای داشته باشید. با رعایت این مراقبت‌ها می‌توانید دوران بارداری خود را با آرامش بگذرانید تا فرزند سالمی داشته باشید. در این مقاله با ما همراه باشید تا با مراقبت‌ها و اقدامات پیش از بارداری آشنا شوید.

پیش از اینکه برای بارداری اقدام کنید، برای انجام دادن معاینات قبل از بارداری بهتر است به پزشک متخصص مراجعه نمایید. پزشک در جلسات معاینات پیش از بارداری موارد زیر را مورد بررسی قرار خواهد داد:

• سوابق پزشکی شخصی و خانوادگی
• وضعیت فعلی سلامت شما
• داروها و مکمل‌های مصرفی

توجه داشته باشید که در دوران بارداری استفاده از بعضی مکمل‌ها و داروها خطرناک است، به همین دلیل باید حتی پیش از اقدام و تلاش برای باردار شدن این داروها را جایگزین و یا متوقف کرد، چون بعضی از این مواد درون بافت چربی بدن ذخیره شده و مدتی باقی می‌ماند. علاوه بر آن پزشک متخصص در مورد ورزش، رژیم غذایی و یا عادت‌های ناسالم همچون مصرف الکل، سیگار کشیدن و مواد مخدر نیز صحبت کند.

بعد از این مرحله برای اینکه وضعیت سلامتی شما را بررسی کند، انجام آزمایش‌هایی را درخواست خواهد داد و داروهای ویتامین و مولتی‌ویتامین که یکی از مهم‌ترین نکات در زمینه مراقبت های قبل از بارداری است را برای شما تجویز می‌کند. علاوه بر آن، به منظور تعیین میزان ایمنی بدن شما در مقابل بیماری‌هایی همچون سرخک و آبله‌مرغان از به روز بودن واکسیناسیون شما مطمئن خواهد شد.

اگر دچار بیماری‌های مزمنی همچون آسم، فشار خون و یا دیابت یا فشار خون باشید (که قبل از اقدام به بارداری قابل کنترل است) پزشک باید شما را به یک پزشک متخصص در زمینه بیماری شما ارجاع دهد تا اقدامات پیش از بارداری را به بهترین شکل ممکن انجام دهید. علاوه بر آن امکان دارد که آزمایشاتی همچون معاینه لگن و زنان و تست پاپ‌اسمیر هم انجام شود.

توصیه می‌شود قبل از بارداری برا انجام مراقبت های قبل از بارداری، برای بررسی وضعیت سلامت دندان‌ها و دهان به یک دندانپزشک مراجعه نمایید. توجه داشته باشید که تغییرات هورمونی در دوران بارداری ممکن است باعث به وجود آمدن بیماری‌های لثه شود. با افزایش هورمون‌های استروژن و پروژسترون امکان دارد لثه‌ها واکنش متفاوتی نسبت به باکتری‌هایی که در پلاک دندان‌ها وجود دارد نشان دهد و در نتیجه دچار حساسیت، تورم، و قرمزی شود، علاوه بر آن هنگام زدن مسواک و یا استفاده از نخ دندان لثه خونریزی داشته باشد.

بانوانی که قبل از دوران بارداری به سلامت لثه‌هاشان اهمیت می‌دهند، بیماری‌های مربوط به لثه کمتر آن‌ها در دوران بارداری تهدید می‌کند. جالب است بدانید که، سلامت دهان و دندان نقش موثری بر روی سلامت مادر و جنین در دوران بارداری و جلوگیری از عوارضی همچون زایمان زودرس دارد.

انجام دادن آزمایش‌های ژنتیک قبل از دوران بارداری هزینه‌های زیادی داشته و اجباری نمی‌باشد، با این وجود در صورتی که در خانواده شما بیماری ژنتیکی وجود دارد و قادر به پرداخت هزینه آن هستید، توصیه می‌کنیم این آزمایش‌ها را برای مطمئن شدن از سلامت جنین خود قبل از اقدام کردن به بارداری را انجام دهید. پزشک پیش از اینکه از شما درخواست انجام این آزمایش را کند، برای مشاوره شما را نزد مشاوره ژنتیک می‌فرستد. با کمک این آزمایش متوجه می‌شود که ژن بیماری‌های ارثی جدی همچون کم‌خونی داسی‌شکل، فیبروز سیستیک و غیره دارید یا خیر؟

توجه داشته باشید در صورتی که هر دو والدین ژن یک بیماری ژنتیکی را داشته باشند، به احتمال 25% فرزند دچار آن بیماری خواهد شد. برای انجام اقدامات پیش از بارداری و کسب اطلاعات بیشتر در مورد بیماری‌های ژنتیکی که ممکن است کودک شما به آن مبتلا شود، می‌توانید به متخصص ژنتیک مراجعه کرده و سپس تصمیمی برای آینده بارداری خود بگیرید. می‌توان گفت انجام این آزمایش یکی از مهم‌ترین کارها برای مطمئن شدن از سلامت جنین بوده که می‌توان آن را با ارائۀ دادن نمونه‌ای بزاق دهان یا خون توسط والدین انجام داد.

استفاده از مکمل فولیک اسید یکی از مهم‌ترین مراقبت های قبل از بارداری بوده که باید آن را در دوران بارداری نیز ادامه داد. اگر حداقل 1 ماه قبل از باردار شدن و 3 ماه اول بارداری به صورت منظم و روزانه 400 میکروگرم از این مکمل استفاده کنید، 50 تا 70 درصد می‌توان احتمال مبتلا شدن جنین به نقص‌های لولۀ عصبی همچون اسپینا‌بیفیدا را کاهش دهید. فولیک اسید برای جلوگیری از سایر نقص‌های مادرزادی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. امکان دارد پزشک قرص فولیک اسید و یا مولتی‌ویتامین‌ها و مکمل‌های بارداری که میزان مناسبی فولیک اسید دارند را تجویز کند.

توصیه می‌شود با هماهنگی پزشک از مولتی‌ویتامین‌هادر دوران پیش از بارداری استفاده کنید. توجه داشته باشید که دُز مصرف روزانۀ مولتی‌ویتامین نباید بیشتر از 770 میکروگرم رتینول (RAE) ویتامین A داشته باشد. استفاده بیش از اندازه از ویتامین A موجب به وجود آمدن نقص‌های مادرزادی در فرزند شما می‌شود. پیش از بارداری استفاده از ید نیز کمک شایانی به سلامت جنین خواهد کرد. در ایران کم‌کاری تیرویید در ایران شیوع پیدا کرده است، به همین دلیل توصیه می‌شود از مکمل‌های حاوی ید استفاده کنید.

علاوه بر آن در بین ایرانیان کمبود ویتامین D رایج است، به همین دلیل پیش از اقدام به بارداری مطمئن شوید که دچار کمبود این ویتامین در بدن خود نیستید. ویتامین D نقش موثری بر روی جذب کلسیم و سلامت استخوان‌ها دارد. در صورتی که در مورد مصرف هر یک از مکمل‌های خود اطمینان ندارید، می‌توانید از پزشک خود درخواست کنید تا یک مکمل مناسبی را برای شما تجویز کند.

بر اساس تحقیقات انجام شده در این زمینه می‌توان گفت مصرف مواد مخدر و کشیدن سیگار باعث به وجود آمدن مشکلاتی از قبیل زایمان زودرس، سقط جنین و به دنیا آمدن نوزاد با وزن کمتری نسبت به وزن طبیعی می‌شود. توجه داشته باشید که بعضی از داروها بعد از اینکه علائم و نشانه‌های آن‌ها از بین می‌رود نیز آثارشان تا مدت‌ها در بدن باقی می‌ماند. توجه داشته باشید که مصرف دخانیات موجب کاهش تولید اسپرم در مردان و کاهش باروری در زنان می‌شود. حتی با قرار گرفتن در معرض دود سیگار نیز باروری شما کاهش پیدا می‌کند.

یکی دیگر از مهم‌ترین نکات مراقبت های قبل از بارداری، خودداری از مصرف بیش از اندازه نوشیدنی‌های الکلی است. بر اساس توصیه متخصصان در این زمینه مصرف نوشیدنی‌های الکلی را پیش از بارداری باید کلاً کنار بگذارید، چون استفاده کم از این مشروبات نیز با اثرهای مخربی برای جنین همراه است.

شما باید برای انجام اقدامات پیش از بارداری، با مصرف مواد مغذی و غذاهای مفید بدن خود را تقویت کرده تا برای یک بارداری سالم آماده شوید. توصیه می‌شود روزانه مواد غذایی زیر را در رژیم غذایی خود قرار دهید:

• میوه
• سبزیجات
• غلات کامل
• غذاهای سرشار از کلسیم مثل شیر
• آب پرتقال غنی‌شده با کلسیم
• ماست و انواع مواد غذایی حاوی پروتئین مثل لوبیا
• آجیل
• دانه‌ها
• محصولات حاوی سویا
• مرغ
• گوشت

متخصصان معتقدند که زنان باردار و زنانی که می‌خواهند باردار شوند باید برای انجام اقدامات پیش از بارداری از مصرف زیاد کافئین اجتناب کنند. بعضی از تحقیقات نشان می‌دهد که در برخی مواقع مصرف کافئین زیاد در بارداری موجب کم وزنی نوزاد و افزایش خطر سقط جنین می‌شود.

توصیه می‌شود بانوان باردار روزانه کمتر از 20 میلی‌گرم در روز (حدود یک فنجان قهوه بسته به نوع نوشیدنی مصرفی) بنوشند. بهتر است بانوانی که می‌خواهند باردار شوند نیز برای انجام اقدامات پیش از بارداری این نکته را رعایت کنند.

ماهی یک منبع بسیار غنی از مواد مغذی همچون اسیدهای چرب امگا 3، ویتامین D، پروتئین و غیره است. این مواد مغذی برای رشد و سلامت چشم و مغز جنین ضروری است. با این وجود توجه داشته باشید که مصرف بعضی از انواع ماهی‌ها همچون کوسه، شاه‌ماهی خال‌خالی، شمشیر ماهی و تاج‌ماهی برای بانوان باردار و انجام مراقبت های قبل از بارداری مناسب نمی‌باشد. بانوان باردار نباید بیشتر از یک وعده (170 گرم در هفته) کنسرو ماهی تن سفید استفاده نکنند. بر اساس توصیه متخصصان بانوان باردار در یک هفته، دو وعده (حدود 340 گرم) ماهی‌هایی که مقدار کمتری جیوه دارند همچون قزل‌آلا، شاه‌ماهی، ساردین و سالمون مصرف کنند.

در صورتی که وزن نرمال و طبیعی داشته باشید، راحت‌تر و سالم‌تر باردار خواهید شد. اگر BMI (شاخص تودۀ بدنی) بسیار زیاد و یا بسیار کم باشد موجب مشکل‌تر شدن بارداری می‌‍شود.

عوارض مربوط به بارداری یا زایمان بیشتر مربوط به بانوانی است که شاخص تودۀ بدنی بالاتر از حد نرمال و طبیعی دارند و بانوانی که شاخص تودۀ بدنی کمتری از حد نرمال و طبیعی دارند و نمی‌توانند تا زمان بارداری وزنشان را به حد طبیعی برسانند، در معرض خطر زایمان نوزادانی با وزن کمتر از حد طبیعی هستند. شما می‌توانید بهترین روش را برای رسیدن به وزن طبیعی برای انجام مراقبت های قبل از بارداری با مشورت پزشک خود انتخاب کنید.

یکی دیگر از اقدامات پیش از بارداری، داشتن یک بدن سالم با وزنی ایده‌آل بوده که برای رسیدن به آن باید در کنار رژیم غذایی، برنامه ورزشی مناسبی را برای خود تعیین کرده و آن را دنبال کنید. یک برنامه ورزشی مناسب و صحیح شامل ورزش‌های سبکی بوده که می‌توان آن‌ها را به صورت روزانه انجام داد مانند:

• پیاده‌روی
• دوچرخه‌سواری
• بدن‌سازی در اغلب روزهای هفته

ورزش کردن در دوران بارداری نه تنها مشکلی نداشته بلکه یکی از مهم‌ترین مراقبت های قبل از بارداری نیز به شمار می‌رود. به همین دلیل در صورتی که تا به حال ورزش نمی‌کردید، باید به صورت تدریجی ورزش را شروع کنید. می‌توانید ابتدا با ورزش‌های ملایم و ساده‌ای مانند پیاده‌روی روزانه به مدت 10 تا 20 دقیقه شروع کرده و به مرور زمان فعالیت‌های خود را افزایش دهید.

علاوه بر آن می‌توانید برای انجام بیشتر اقدامات پیش از بارداری و برای اینکه انعطاف بدن خود را افزایش دهید یوگا و یا ورزش‌های کششی انجام دهید.

پیش از اینکه اقدام به بارداری کنید باید با رعایت مراقبت های قبل از بارداری از مبتلا شدن به بیماری‌های عفونی جلوگیری کنید، مخصوصا بیماری‌هایی عفونی که ممکن است در آینده به فرزند شما آسیب وارد کند. برای جلوگیری از مبتلا شدن به این بیماری‌ها بهتر است از غذاهای زیر دوری کنید:

• پنیر و لبنیات غیرپاستوریزه
• گوشت‌هایی که به صورت سرد سرو می‌شوند
• ماهی و گوشت پرندگان خام و نیم‌ پز

غذاهای ذکر شده ممکن است باکتری‌های بسیار خطرناکی داشته باشند و موجب بروز بیماری لیستریوز شود. بیماری لیستریوز که از طریق مواد غذایی به بدن منتقل می‌شود ممکن است موجب مرده به دنیا آمدن نوزاد یا سقط جنین شود. علاوه بر آن برای انجام اقدامات پیش از بارداری به نکات زیر باید توجه داشته باشید:

• آب‌میوه‌های غیرپاستوریزه نیز مصرف نکنید، چون امکان دارد حاوی باکتری سالمونلا یا ای‌کولای باشد.
• هنگام پخت‌وپز دست‌های خود را به خوبی بشویید
• دمای یخچال را بین 2 تا 4 درجه سانتی‌گراد
• دمای فریزر را منفی 18 درجه سانتی‌گراد قرار دهید تا غذاهای سرد فاسد نشود.
• در صورت داشتن گربه، بهتر است حتماً به او قرص ضد انگل بدهيد.
• برای تعویض ظرف خاک گربه یا خاک گلدان از دستکش استفاده کنید تا به عفونت توکسوپلاسموز که برای جنین در حال رشد خطرناک است دچار نشوید.
• برای تزریق واکسن آنفلوانزا به پزشک مراجعه کنید، ابتلا به آنفلوانزا در دوران بارداری می‌تواند به عارضه‌های خطرناکی مثل سینه‌پهلو و زایمان زودرس منجر شود.
• برخی از آفت‌کش‌ها، مواد شوینده، حلال‌ها و سرب موجود در آب آشامیدنی لوله‌های قدیمی می‌تواند برای جنین در حال رشد خطرناک باشد.

حتما با پزشک خود در مورد روال روزانه خود در محل کار و یا منزل صحبت کنید و اگر می‌توانید برای دور شدن و یا حذف خطرهایی که در محل کار یا منزل وجود دارد راهکاری پیدا کنید تا مراقبت های قبل از بارداری را به بهترین شکل ممکن انجام دهید.

بعضی بانوان وقتی که اقدام به بارداری می‌کنند، با قطع داروهای مخصوص ضد بارداری منتظر می‌مانند تا باردار شوند و برای انجام اقدامات پیش از بارداری آماده می‌شوند. برخی دیگر از بانوان تاریخ عادت‌های ماهانه ثبت و محاسبه کرده و با توجه به علائمی که دارند سعی می‌کنند میزان باروری خودشان را در روزهایی از ماه که بیشتر است مشخص کنند. می‌توان با کمک برخی از نرم‌افزارها با محاسبه زمان تخمک‌گذاری، تاریخی که میزان باروری شما به حداکثر می‌رسد را مشخص نمایید.

در صورتی که می‌خواهید با دقت بالاتری این کار را انجام دهید تا اقدامات پیش از بارداری را رعایت کنید، باید ترشحات دهانۀ رحم و تغییرات دمای پایۀ بدن (BBT) خود را دقیق ثبت کنید. اگر موارد ذکر شده را به مدت چندین ماه می‌توان در هر دوره از عادت ماهانه تاریخ تخمک‌گذاری را مشخص کنید. از کیت‌های مخصوص پیش‌بینی تخمک‌گذاری هم می‌توان استفاد کرد تا هورمون‌های که در ادرار وجود دارد و یا تغییراتی کلریدی که روی سطح پوست و بزاق دهان را بررسی کند تا به تشخیص نزدیک شدن زمان تخمک‌گذاری به شما کمک کند.

در این مقاله مراقبت های قبل از بارداری را مورد بررسی قرار دادیم و مواردی را بیان کردیم که برای داشتن بارداری سالم و اطمینان از سلامت جنین آن‌ها را باید رعایت کنید. امیدواریم این مطلب برای شما مفید بوده باشد.