لمینت دندان چیست و چگونه انجام می‌شود؟

لمینت دندان (Dental laminate) یک روکش نازک بوده که با استفاده از یک ماده چسبنده به مینای طبیعی دندان‌ها وصل می‌شود. این روکش‌ها همرنگ دندان‌ها بوده و برای بهبود زیبایی دندان‌ها، زیبایی لبخند و ظاهر کلی فرد مورد استفاده قرار می‌گیرد. لمینت دندان به ونیر (Veneer) نیز معروف است.

با قرار گرفتن قطعه‌های کوچک لمینت بر روی دندان‌ها، می‌توان رنگ، اندازه، شکل و طول دندان‌ها را به شکل دلخواه درآورد. این روش به غیر از زیبایی، از مزایای متعددی همچون افزایش قدرت و مقاومت مینای دندان، پوشش ناهمترازی، مرتب کردن ردیف دندان‌ها و رفع سایر مشکلات دندان برخوردار هستند. در ادامه با ما باشید تا با مزایای لمینت دندان و مراحل انجام این روش آشنا شوید.

جنس لمینت‌ها از پرسلن (چینی) و یا مواد کامپوزیت رزین می‌‎باشد. لازم به ذکر است که مقاومت لمینت‌های دندان چینی نسبت به کامپوزیت رزین در مقابل لکه‌ها بیشتر است. علاوه بر آن ظاهر روکش‌های پرسلن به دلیل ویژگی بازتابش نوری که دارند به ظاهر طبیعی دندان‌ها نزدیک‌تر است، به همین دلیل خیلی از افراد روکش‌های پرسلن را ترجیح می‌دهند.

لمینت دندان یک گزینه ایده‌آل برای مواقعی است که دندان اصلی از مشکلات مربوط به کانتور، رنگ و یا شکل برخوردار باشد، معمولا از این روش برای از بین بردن مشکلات زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:

• دندان‌هایی که به دلایل متعددی همچون عصب‌ کشی، دریافت بیش از حد فلوراید، استفاده از داروهای همچون تتراسایکلین، تاثیر رزین‌های پر‌کننده و سایر دلایل تغییر رنگ داده‌اند
• دندان‌های فاصله دار (به منظور بستن فاصله بین دندان‌ها)
• دندان‌هایی که به دلیل ساییدگی تغییر شکل داده‌اند.
• دندان‌های ناهموار، نامرتب یا نامنظم
• دندان‌های شکسته و یا ترک‌ خورده
• لب پر شدگی دندان‌ها
• کج بودن جزئی دندان های جلو
• کوتاه بودن یک یا چند دندان در طرح لبخند

• خدمات دندانپزشکی درمانگاه فاطمیه

انجام این روش از مزایای متعددی برخوردار بوده که عبارتند از:

• اصلاح طرح لبخند
• کم تهاجمی بودن لمینت
• مقاومت بالا در برابر تغییر رنگ
• طبیعی بودن ظاهر لمینت
• دوام بالا
• طول درمان کوتاه
• جلوگیری از شکستگی و ترک خوردن دندان
• حفاظت از ساختار دندان
• پوشش مناسب دندان‌های شکسته
• حفاظت از دندان‌ها در مقابل فرسودگی و سایش
• بهترین روش به منظور ترمیم دندان‌های عصب کشی
• راه اتصال بریج به دندان
• رفع بدرنگی دندان
• پوشش مناسب برای ایمپلنت دندان
• رفع فواصل دندانی  
•  از بین بردن بدشکلی دندان
• اصلاح عملکرد جویدن دندان‌ها
• از بین بردن به‌ هم‌ ریختگی جزئی دندان‌ها

بدیهی است که داشتن یک لبخند زیبا بر روی ظاهر بسیار موثر بوده و جزو معیارهای زیبایی است. لمینت دندان روش دندان‌هایی که تغییر رنگ داده و زرد شده یکی پوششی ایجاد کرده و طرح لبخند را زیباتر می‌کند، در نتیجه باعث افزایش اعتماد به نفس نیز می‌شود.

برای انجام این روش معمولا مقدار کمی از تاج دندان‌ها تراشیده می‌شود، ولی میزان این تراش بسیار کمتر از سایر روش‌های بوده و به دندان‌ها آسیب زیادی وارد نمی‌کند.

از دیگر مزایای لمینت دندان‌ می‌توان به مقاومت بالای آن در مقابل تغییر رنگ و زرد شدن اشاره کرد. اگر نکات بهداشتی را به خوبی رعایت کنید و همچنین رژیم غذایی مناسبی داشته باشید، می‌توانید مدت زیادی از درخشش لیمنت‌های خود لذت ببرید.

لمینت دندان‌ها در رنگبندی‌های مختلفی موجود است، با توجه به این ویژگی می‌توان رنگ دلخواهی که به رنگ طبیعی دندان نزدیک است را انتخاب کرد.

لمینت دندان ماندگاری بالایی دارد و از دوام بالایی برخوردار است.

طول درمان انجام این روش کوتاه بوده و در زمان کمی دندان‌ها را سفید، صاف و یکدست می‌کند.

این روش در کنار مزایای گفته شده از عوارضی نیز برخوردار بوده که عبارتند از:

امکان ترمیم مجدد در مواقعی که دندان‌ها دچار پریدگی، ترک خوردگی و یا شکستگی شده‌اند وجود ندارد، در نتیجه در این مواقع حتما باید آن‌ها را تعویض کرد.

با انجام این روش و قرار دادن روکش لمینت روی دندان‌ها، لایه سطحی دندان‌ها کمی تراشیده می‎شود، به همین دلیل پس از گذشت مدتی نمی‌توان آن را برداشت و با چیز دیگری جای آن را پر کرد. از دیگر عوارض لمینت دندان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• امکان پوسیدگی دندان در صورت انجام لمینت توسط افراد غیر متخصص
• حساسیت نسبت به سرما و گرما
• احساس ناراحتی هنگام جویدن غذا
• آزار دهنده بودن اندازه دندان
• ایجاد التهاب لثه

لمینت دندان به دلیل مزایای متعددی که دارد بسیار در بین مردم محبوب است، با این وجود انجام این روش به افراد زیر توصیه نشده و برای آن‌ها مناسب نیست:

• افرادی که بر روی سطح دندان‌های خود از مینای کافی برخوردار نیستند.
• کسانی که دندان‌های ناسالمی به دلیل بیماری لثه فعال و یا پوسیدگی دارند.
• افرادی که دندان‌های ضعیفی به دلیل شکستگی، پوسیدگی، و یا پر کردن (برای دندان‌های بزرگ) دارند.
• افرادی که به دندان قروچه دچار هستند و دندان‌های را به یکدیگر می‌سایند، چون این عادت ممکن است موجب شکستن و یا ترک خوردن روکش‌ها شود.

فرآیند ساخت و انجام لمینت دندان به شرایط دندان فرد مراجعه کننده بستگی دارد. انجام این روش از مراحل مختلفی برخوردار بوده که این مراحل پروسه‌ای سریع و راحت است. در ادامه به بررسی این مراحل می‌پردازیم:

ابتدا مراجعه کننده توسط دندانپزشک در مطب معاینه‌ شده تا کاملا وضعیت دندان‌های او بررسی شود. دندانپزشک در جلسه اول مشاوره شرایط دندان‌های مراجعه کننده را برای انجام لمینت، با استفاده از تصاویر اشعه ایکس مورد بررسی قرار می‌دهد.

پس از معاینه دندان‌ها اگر مراجعه کننده شرایط مساعدی برای انجام لمینت داشت، به جلسه دوم یعنی آماده سازی دندان‌ها می‌رود. این آماده سازی به دقت بسیار بالایی برخوردار است. در این مرحله برای آماده‌سازی و قالب‌سازی لمینت‌ها، دندان‌ها باید میلی‌متری اندازه‌گیری شوند. همچنین قبل از اندازه‌گیری، باید تمامی عیوب دندان‌ها از قبیل انواع پوسیدگی دندان و بیماری‌های مربوط به لثه کاملا برطرف شده تا برای انجام لمینت شرایط مناسبی مهیا شود.

برای آماده سازی دندان‌ها باید مینای دندان نیز تراش داده شده تا لایه سطحی دندان برای چسباندن روکش لمینت آماده شود. همچنین اگر دندا‌ن‌های بزرگ پر شده باشند، لبه آن‌ها باید گرد و صاف شود. برخی از مراجعه کنندگان برای حفظ شکل طبیعی دندان لمینت دندان خرگوشی را انتخاب می‌کنند.

در همان جلسه مرحله بعدی یعنی قالب گیری و تعیین رنگ لمینت انجام می‎شود. در این مرحله از دندان‌های فک بالا و پایین برای مدلسازی قالب گیری می‌کنند. توجه داشته باشید، در صورتی که فقط لمینت برای یک فک انجام شود نیز مدلسازی باید برای هر دو فک انجام شود.

در ادامه نیز رنگ لمینت‌ها مطابق سلیقه مراجعه کننده انتخاب می‎شود. لازم به ذکر است که موارد متعددی همچون رنگ پوست و رنگ طبیعی دندان‌ها بر روی انتخاب رنگ تاثیر گذار است.

در این مرحله مدل‌هایی که بر اساس اندازه گیری دقیق و رنگ دلخواه مراجعه کنند ساخته‌شده به لابراتوار دندانپزشکی فرستاده می‌شوند. لمینت‌ها در در لابراتوار به شکل پوسته چینی بسیار نازکی درست می‌شوند و درون کوره بر روی بلوکی چینی گذاشته می‌شوند. این مرحله به منظور افزایش براقیت، دوام، شفافیت و زیبایی لمینت‌ها انجام می‌‎شود.

مرحله بعدی حدودا بعد از یک هفته انجام می‌شود. پس از این لیمنت‌های دندان در لابراتوار ساخته شد، به مرحله اصلی یعنی نصب لمینت روی دندان ها می‌رسیم. در این مرحله با استفاده از چسب‌های رزینی بسیار قوی، لمینت‌ها بر روی لایه سطحی دندان نصب و محکم می‌شوند.

در صورتی که این مراحل به درستی و دقیق انجام شود، لمینت‌ها به صورت یکدست مشاهده شوه و هیچ نابرابری و شکافی در میان آن‌ها وجود نخواهد داشت. پس از انجام این روش، فرد می‌تواند درست مشابه به دندان‌های طبیعی، دندان‌های خود را مسواک زده و نخ دندان بکشد.

در صورتی که پس از نصب لمینت‎‌ها نابرابری و شکاف بر روی دندان‌ها و یا میان‌ آن‌ها مشاهده شد و یا ظاهر لیمنت‌ها غیرطبیعی بود، به تکرار این مراحل نیاز است. این موارد ممکن است برای لیمن‌های بدون تراش نیز رخ بدهد. امکان دارد به مدلسازی و اندازه‌گیری‌ توسط دندانپزشک نیاز باشد تا مجددا برای اصلاح و برش قالب‌های لمینت به لابراتوار دندانپزشکی بازگردانده شوند.

در کل لمینت دندان چهار نوع دارد که در مواد سازنده، طول عمر، ضخامت و قیمت با یکدیگر متفاوت هستند. انواع لمینت دندان عبارتند از:

• لمینت سرامیکی
• ونیر کامپوزیت
• لومینیرز
• پالاتال

در ادامه ویژگی هر یک از این لمینت دندان‌ها را مورد بررسی خواهیم داد.

این نوع لمینت، به پرسلن ونیر نیز معروف است. در واقع پرسلین همان مواد سرامیکی بوده که برای تبدیل شدن به شیشه درون حرارت بسیار بالایی داغ می‌‎شود. لمینت سرامیکی به شکل ویژه‌ای ساخته شده تا به طور کامل شبیه شفافیت، بازتابش و رنگ طبیعی دندان‌ها باشد. علاوه بر آن، این مدل از لیمنت‌ها قطر بسیار باریکی داشته به همین دلیل بسیار طبیعی هستند.

معمولا قیمت لمینت دندان سرامیکی نسبت به کامپوزیت ونیر بیشتر است چون درون لابراتوارهای تخصصی درست شده و کیفیت و شفافیت بیشتری نیز دارند. لمینت سرامیکی ماندگاری و طول عمری بیشتری داشته و ظاهر آن قابل تغییر و تراش پذیر است. اگر بعد از تمام شدن لمینت پرسلن ونیر، مراجعه کننده از فرم و ظاهر آن رضایت کافی نداشته باید و یا کلا لمینت مشکل خاصی داشته باشد، می‌توان آن را با تراش دادن به راحتی به ظاهر و فرم دلخواه درآورد. سایر ویژگی‌های لمینت سرامیکی دندان عبارتند از:

• مقاوم در برابر لکه
• بافت و رنگ طبیعی دندان
• هزینه بالا
• ماندگاری 8 تا 15 سال
• نیاز به تراشیدن مینای دندان
• بسیار محکم و مقاوم در مقابل آسیب دیدن
• عدم آسیب رساندن به بافت‌های لثه
• غیر قابل ترمیم

این نوع لمینت از مواد مختلفی ساخته می شود که هر یک از این مواد جنس، کیفیت، دوام و قیمت خود را دارد. در ادامه به انواع برند لمینت سرامیکی اشاره ای خواهیم داشت:

• لمینیت سرامیکی زیرکونیا
  • تشکیل شده از خمیر سرامیک و اکسید زیرکونیوم
  • برخورداری از مقاومت بالا در مقابل تغییرات ناگهانی دما و ضربه
  • شفافیت کم
• لمینت سرامیکی ایی ماکس
  • تشکیل شده از لیتیوم دی سیلیکات
  • برخورداری از شفافیت و خاصیت بازتاب نور
  • مقاومت کم در مقابل ضربه نسبت به انواع کاد کام و زیرکونیا
• لمینت سرامیکی لومینیرز
  • ضخامت بسیار کم
  • عدم نیاز به تراش دندان
  • ساخت کشور آمریکا
  • هزینه بالا
• لمینت سرامیکی کاد کام
  • روش طراحی و ساخت دیجیتال
  • تشکیا شده از جنس سرامیک
  • مدت زمان ساخت کوتاه
  • جلوه مصنوعی در مقایسه با سایر نمونه‌ها
• لمینت سرامیکی ای پی اس ونیر
  • پیش ساخته
  • شفافیت کم
• پرسلین ونیر برلیانس
  • ساخت آمریکا
  • هزینه بالا
  • عدم نیاز به تراش دندان
  • ضخامت کم
  • شفافیت بالا

لومینیرز (لمینت بدون تراش) یک دسته از روکش‌ها بوده که نسبت به لمینت دندان کامپوزیتی و سرامیکی نازک‌تر و ظریف‌تر هستند و مراحل آماده سازی آن بسیار کوتاه تر می‌باشد. لومینیرزها از همان مواد سرامیکی ساخته می‌شود و به همین خاطر ماندگاری و دوام آن را دارد.

این نوع روکش برای اصلاح دندان‌های آسیب دیده و سفید کردن مورد استفاده قرار می‌گیرد و ضخامت آن میان 0.2 تا 0/5 میلی‌متر است، در حالی که ضخامت لمینت‌های معمولی حدود میان 5 تا 6 میلی‌متر می‌باشد.

کامپوزیت ونیر به کامپوزیت دندان هم معروف است. لمینت کامپوزیت یک نوع پلیمر بوده تشکیل شده از مواد پلاستیکی بوده که همرنگ دندان‌های طبیعی است. دندانپزشک این ماده خمیری شکل را بر روی دندان‌ها گذاشته و فرم می‌ گیرد، در آخر نیز این خمیر توسط تابش نور لیزر سفت شده تا ظاهر دندان‌ها اصلاح شود.

خوشبختانه سطح دندان‌‌ها با استفاده از این روش تراشیده نمی‌شود. ونیر کامپوزیت دندان در مقایسه با پرسلین ونیر قیمت مناسب‌تری دارد، در نتیجه از محبوبیت بالاتری نیز برخوردار است.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌ها و مزایای این روش عدم تراش پذیری آن است، یعنی برای انجام این روش نیازی نیست که دندانپزشک مینای دندان را بتراشد. علاوه بر آن ونیر کامپوزیت از ضخامت کمی برخوردار بوده و بیمار بیشتر احساس راحتی با آن می‌کند.

لومینیرز یک نوع از لمینت دندان بوده که مواد به کار رفته در آن شبیه به پرسلین ونیر است. قیمت لومینیرز و لمینت دندان حدودا یکسان بوده و هر دوی آن‌ها ضد لک و در برابر تغییر رنگ مقاومت بالایی دارند. ظاهر آن‌ها بسیار طبیعی و جنس آن‌ها از سرامیک است. از این روش‌ها می‌توان برای پر کدن فاصله‌های میان دندان استفاده کرد.

از مهم‌ترین تفاوت این روش‌‌ها می‌توان به تراش بر روی دندان‌ها اشاره کرد. در روس لومینیرز دندان‌ها بی‌حس نشده و تراشیده نمی‌شود، علاوه بر آن ضخامت لومینیرز همچون لنز چشمی بوده و بسیار کم است.

پس از انجام این روش به منظور افزایش کیفیت و دوام لمینت دندان باید به خوبی از آن‌ها مراقبت کرد. نگهداری از لمینت دندان کار بسیار راحتی بوه و می‌توان با یک روتین مراقبتی دندان معمولی یعنی زدن مسواک و نخ دندان کشیدن از آن مراقبت کرد.

معمولا دندانپزشکان به منظور کاهش عوارض احتمالی لمینت دندان توصیه می‌کنند که از خمیردندان‌های فلوراید غیر ساینده استفاده شود. توجه داشته باشید که یک هفته بعد از انجام لمینت دندان، بعد از یک هفته برای بررسی واکنش دندان و دهان و همچنین عملکرد لمینت باید به مطب دندانپزشک خود مراجعه نمایید. مراقبت‌های مورد نیاز و ضروری پس از انجام این روش عبارتند از:

• پرهیز ار مصرف بیش از اندازه بعضی نوشیدنی‌هایی که موجب تغییر رنگ دندان می شوند همچون قهوه و چای
• اجتناب از وارد کردن فشار روی دندان‌های لمینت شده برای جلوگیری از خرد شدن و شکستن
• مسواک زدن پس از هر وعده غذایی
• استفاده از دهانشویه‌های ضدعفونی کننده
• استفاده روزانه از نخ دندان
• پرهیز از کشیدن سیگار و نوشیدن مشروبات الکلی
• رعایت رژیم غذایی

اگر شما هم عادت به دندان‌ قروچه دارید، برای مراقبت از لمینت دندان خود بهتر است از محافظ دندان استفاده کنید. لازم به ذکر است که برای نگهداری بهتر لمینت دندان توصیه می‌شود از مصرف غذاهای سفت اجتناب نمایید. توجه داشته باشید که مراقبت صحیح از لمینت دندان بر روی ماندگاری آن بسیار موثر است.

معمولا لمینیت‌های سرامیکی نسبت به دیگر پروتزها، ماندگاری و طول عمر بالایی دارند. در صورتی که به خوبی از این لمینت‌ها مراقبت شود می‌تواند طول عمر آن‌ها را حدود 10 تا 15 سال تخمین زد. در برخی موارد نیز امکان دارد طول عمر لمینت دندان‌ها بیشتر از 20 سال باش. در کل طول عمر لمینت دندان به میزان و نحوه مراقبت از آن‌ها بستگی دارد.

برای افزایش طول عمر لمینت دندان بهتر است با عوامل موثر بر روی داوم و ماندگاری آن‌ها آشنا شوید. این عوامل عبارتند از:

• پوسیدگی دندان در زیر و اطراف لمینیت‌ها
• جویدن ناخن و سایر اجسام سخت و سفت
• بهداشت دندان و دهان
• برخورد اشیاء به صورت
• عادات غذایی
• دندان قروچه
• افزایش سن و غیره

لمینت‌‌های متحرک یک نوعی لمینت یا روکش موقت بوده که از رزین ساخته شده است. این نوع روکش دندان از ماده‌ای شفاف و نازک ساخته شده و ب لایه سطحی دندان‌ها وصل می‎شوند. روکش‌های متحرک که برای بهبود ظاهر دندان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد به صورت موقت بوده هر زمانی می‌توان آن‌ها را برداشت.

این لمینت‌ها درو شکل‌های ازپیش‌ ساخته‌ شده تهیه شده و دندانپزشکان آن‌ها را به شکل روکشی بسیار نازک بر روی دندان مراجعه کننده می‌گذارند.، در نتیجه می‌توان گفت این لمینت‌ها با دندان‌ها تناسب دقیق و یکدستی نخواهند داشت. با این وجود می‌توان لمینت‌های متحرک را به‌ راحتی از دندان جدا کرد و زمان‌های مورد نیاز از آن‌ها استفاده کرد.

دلایل متعددی برای انتخاب این نوع از لمینت دندان وجود دارد. برخی از این دلایل به مسائل زیبایی همچون زرد شدن دندان، شکستگی دندان‌های، فاصله بین دندان‌ها و نامرتبی دندان‌ها مربوط باشد، علاوه بر آن از این نوع روکش به منظور حفاظت از دندان‌ها در مقابل آسیب بیشتر نیز می‌توان استفاده کرد.

نصب روکش‌ متحرک بسیار راحت است. ابتدا دندانپزشک باید دندان‌های مراجعه کننده تمیز و آماده می‌کند. پس از آن از دندان‌ها قالب گرفته و این قالب را به آزمایشگاه فرستاده تا این روکش را در آنجا ساخته شود. در آخر نیز از مناسب‌ترین و بهترین نوع لمینت‌های متحرک متناسب با نوع و قالب دندان‌های فرد مراجعه‌کننده استفاده می‌کند.

شکل و فرم برخی از دندان‌ها به دلیل سایش تغییر کرده و نامرتب دیده می‌شوند، همچنین ممکن است با سایر دندان‌ها نیز از نظر شکل و سایز اختلاف داشته باشد. در این شرایط برای پوشیدگی ساییدگی دندان‌ها می‌توان از لمینت استفاده کرد تا بد شکلی و ناهمترازی آن از بین برود.

در بعضی مواقع ممکن است دندان دچار آسیب‌های جدی همچون ترک خوردگی و شکستگی شود. در این مواقع شاید نتوان آن را با مواد پرکننده ترمیم کرد تا ظاهر آن طبیعی شود. به همین دلیل می‌توان از لمینت دندان برای لب پریدگی دندان‌ها استفاده کرد. با این وجود توجه داشته باشید که استفاده از این روش برای شکستگی‌های شدید ممکن است کاربردی نباشد.

از لمینت می‌توان برای ترتیب و نظم دادن دندان‌های ناهموار و نامرتب نیز استفاده کرد. کسانی که از دندان‌های ناهموار و نامرتبی برخوردار هستند و با دندان‌هایشان به شکل کج و نامنظم رشد کرده است می‌توانند از این روش برای ترتیب و نظم بخشیدن به فرم و ظاهر دندان‌های خود استفاده کنند.

از دیگر ناهنجاری‌هایی که با استفاده از لمینت دندان از بین می‌رود، دندان‌های کج است. در صورتی که دندان‌ها از ابتدا به شکل کجی رشد کرده باشند و یا به دلایلی همچون ضربه ایستاده و صاف نباشند را می‌توان با استفاده از این روش درمان کرد.

در بعضی مواقع امکان دارد که دندان‌ها با یکدیگر فاصله داشته باشند. این فاصله در زیبایی چهره موثر بوده، به همین دلیل پوشش آن کمک شایانی به زیبایی لبخند و ظاهر فرد می‌کند. برای پوشش و از بین بردن این فاصله می‌توان از لمینت دندان استفاده کرد. با این وجود توجه داشته باشید که شکاف‌هایی بسیار بزرگ هستند را نمی‌توان با این روش از بین برد و بهتر از برای درمان آن از ارتودنسی کمک گرفت.

• رادیوگرافی دندان چیست؟ انواع رادیولوژی دندان
• کامپوزیت دندان چیست؟ انواع، هزینه و مزایا و معایب آن

هزینه انجام این روش بر اساس تعداد واحد دندان محاسبه می‌گردد،ولی هر دندانپزشک هزینه متفاوتی به ازای هر واحد دندان دریافت می‌کند که عوامل متعددی بر روی هزینه آن موثر هستند. برخی از این عوامل عبارتند از:

• برنامه متفاوت دندانپزشک برای هر مراجعه کننده
• نوع و کیفیت مواد استفاده شده برای لمینت
• تجربه و مهارت دندانپزشک
• کیفیت تجهیزات دندانپزشکی
• موقعیت مکانی مطب

در این مقاله مراحل انجام لمینت دندان را مورد بررسی قرار داده و مزایا و معایب استفاده از این روش را نیز بیان کردیم، امیدواریم این مطلب برای شما مفید بوده باشد.